متلاشی شدن سنگها و پيدايش خاك

از زمانهاي بسيار دور بشر سنگ را به عنوان ماده اي سخت و با دوام مي شناخته است ، تا حدي كه در ادبيات بسيار از كشورهاي جهان نيز از سنگ به عنوان نماد و پايداري و استحكام نامبرده شده است . در كنار اين باور عمومي ، گاه در طبيعت به سنگهايي بر مي خوريم كه بايك ضربه چكش خورد مي شوند يا اينكه اگرآنها را داخل آب بياندازيم به سرعت به خميري بدون مقاومت و بي شكل تبديل مي شوند .
سنگهايي كه در سطح يا نزديكي سطح زمين قرار مي گيرند براثرعواملي مانند آب ، باد ، يخ ، نيروي گراني ، تغييرات دما گازهايي مانند اكسيژن و كربن ، گياهان ، حيوانات و باكتريها به تدريج حالت يكپارچه خود را از دست داده و خرد و تجزيه مي شود ، هوازدگي نام دارد .
در طبيعت بطور كلي دو نوع هوازدگي قابل تشخيص است . اول (( هوازدگي مكانيكي )) كه طي آن سنگها بر اثر نيروها و عوامل فيزيكي شكسته شده و به قطعات كوچكتري تبديل مي شوند . نوع ديگر (( هوازدگي شيميايي )) است كه بر اثرآن تركيب شيميايي سنگ تغيير كند .
(( هوازدگي فيزيكي ))
عوامل موثر در هوازدگي فيزيكي ( مكانيكي ) را كه باعث شكسته شدن و خرد شدن سنگها مي شوند ، به نحو زير مي توان خلاصه كرد : ۱- يخ زدن و ذوب مكرر ۲- انبساط و انقباض غير يكنواخت ۳- فشار ناشي از رشد بلورها ۴- پوسته پوسته شدن ۵- خشك ومربوط شدن متوالي ۶-تاثير موجودات زنده
(( هوازدگي شيميايي ))
هوازدگي شيميايي كهخ منجر به تجزيه كانيها و تغييرتركيب شيميايي سنگها مي گردد بصورتهاي زير انجام مي شود .
۱- واكنش بين كانيها و آب ( هيدروليز ) ۲- آبگيري و بي آب شدن مولكول كانيها ۳- اكسيد شدن ۴- انحلال ۵- نقش موجودات زنده
واكنش سنگها در برابر هوازدگي
هوازدگي سنگها معمولا از سطح زمين و بخش خارجي سنگ آغاز مي شود . البته وجود درز و شكاف و مناطق خرد شده و گسل خورده مي توانند به هوازدگي اعماق بيشترسنگ كمك كنند . علاوه برآن نفوذ آب باران به داخل زمين و بالا و پايين رفتن سطح ايستايي سفره هاي آب زيرزميني نيز عواملي جهت هوازدگي بخشهاي پائين تر از سطح زمين اند .
سرعت هوازده شدن و نوع هوازدگي موارد همه جا يكسان نيست . شايد بتوان جنس و مشخصات فيزيكي سنگ مادر ، شرايط اقليمي ، وضعيت توپوگرافي و زمان را چهار عامل تعيين كننده در اين مورد دانست.
كانيها و به دنبال آن سنگهاي مختلف واكنشهاي متفاوتي در برابر هوازدگي از خود نشان مي دهند . به طور كلي در ميان كانيهاي سيليكاتي ، آنهايي كه در مراحل اوليه انجماد ماگما متبلور شدهاند ( كانيهاي آهن ومنزيم دار ) سريعتر از كانيهايي كه در مراحل بعدي متبلور شده اند ( مثل كوارتز ) تجزيه مي شوند\ اين
سنگهاي آذرين ، به علت وجود ناپيوستگيهاي ساختاري ، مثل درز و شكاف ، براثر هوازدگي فيزيكي به اجزاء كوچكتر تبديل مي شوند ، هوازدگي شيميايي اين سنگها وابسته به كانيهاي تشكيل دهنده سنگ است . سنگ آذريني كه حاوي كانيهاي دما و فشار زياداند ( مثل بارانت ) ، در شرايط اتمسفري سريعتر هوازده تجزيه مي شوند . در صورتي كه سنگهاي آذرين اسيد ( گرانيت ) ، كه كانيهايشان در فشار و دماي كمتر درست شده اند ، در مقابل هوازدگي مقاومتر اند
منبع : کتاب پنجم راهنمای سنگ ایران